δανεισμός μήτρας
ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ
ΚΑΙ Η ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΤΟΥΣ ΡΥΘΜΙΣΗ
Τα τελευταία χρόνια συντελέστηκε μια αλματώδης ανάπτυξη στις ιατρικές μεθόδους που αποσκοπούν στην υποβοήθηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής. Η ολοένα διευρυνόμενη εφαρμογή τους και στην Ελλάδα κατέστησε αναγκαία την παρέμβαση του νομοθέτη προκειμένου να ρυθμιστούν νομοθετικά τα διάφορα νομικά, ηθικά και κοινωνικά προβλήματα που προκύπτουν από τις εξελίξεις της γενετικής τεχνολογίας.
Στην ανάγκη αυτή ανταποκρίνεται ο νόμος 3089/2002, ο οποίος περιέχει ρυθμίσεις για την τεχνητή γονιμοποίηση, επιτρέποντας έτσι σε άτεκνα ζευγάρια- ή πλέον και σε άγαμες γυναίκες- να πραγματοποιήσουν την επιθυμία τους για την απόκτηση του δικού τους παιδιού. Ενός παιδιού που, είτε είναι γενετικά δικό τους είτε όχι, δεν μπορεί να τους το διεκδικήσει κανείς, εφόσον βέβαια τηρηθούν οι όροι και η διαδικασίες που επιτάσσει ο νόμος.
Οι πλέον πρωτοποριακές ρυθμίσεις είναι αυτές που αφορούν στην παρένθετη μητρότητα, τη μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση, καθώς και στην εφαρμογή των μεθόδων τεχνητής γονιμοποίησης σε άγαμες γυναίκες, οι οποίες ζουν μόνες ή σε ελεύθερη ένωση με κάποιον σύντροφο.
1. ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ
Προϋποθέσεις
«Παρένθετη ή υποκατάστατη μητρότητα» ή αλλιώς «δανεισμός μήτρας» υπάρχει όταν ένα ζεύγος έγγαμο ή άγαμο- ή ακόμη και μια μόνη και άγαμη γυναίκα- προσφεύγει στη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας, η οποία θα κυοφορήσει για λογαριασμό των ανωτέρω προσώπων το παιδί τους.
Προκειμένου να γίνει η μεταφορά των γονιμοποιημένων ωαρίων στο σώμα της γυναίκας που θα κυοφορήσει, απαιτείται δικαστική άδεια. Απαραίτητη είναι η ύπαρξη έγγραφης και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνίας των προσώπων που επιδιώκουν την απόκτηση τέκνου και της γυναίκας που θα κυοφορήσει, καθώς και του συζύγου της, αν αυτή είναι έγγαμη. Επίσης τα ωάρια που θα εμφυτευθούν πρέπει να είναι ξένα προς την κυοφόρο, δηλαδή να είναι της γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει το παιδί ή τρίτης δότριας, ώστε να απoκλειστεί κάθε πιθανότητα διεκδίκησης του παιδιού από την κυοφόρο. Ως προς το σπέρμα που θα χρησιμοποιηθεί, αυτό μπορεί να είναι είτε του συζύγου/συντρόφου είτε τρίτου δότη.
Το δικαστήριο, εφόσον βεβαιωθεί ότι η γυναίκα που επιθυμεί την απόκτηση τέκνου (η λεγόμενη μέλλουσα «κοινωνικοσυναισθηματική μητέρα») είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει, ενώ βρίσκεται ακόμη σε ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής (δηλ. μέχρι τα πενήντα έτη ή και λίγο παραπάνω κατά περίπτωση), και ότι η μέλλουσα κυοφόρος είναι υγιής και κατάλληλη για κυοφορία, παρέχει την άδεια για την εφαρμογή της όλης διαδικασίας (άρθρο 1458 ΑΚ).
Ανωνυμία
Κατά την εφαρμογή της όλης διαδικασίας -όπως και σε όλες τις περιπτώσεις τεχνητής γονιμοποίησης- τηρείται ανωνυμία όλων των εμπλεκομένων προσώπων. Αυτό σημαίνει ότι η ταυτότητα των δοτών του γεννητικού υλικού που θα χρησιμοποιηθεί δεν γνωστοποιείται στα πρόσωπα που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο, αλλά ούτε και οι δότες θα γνωρίζουν την ταυτότητα του παιδιού που θα γεννηθεί και των γονέων του.
Εξασφαλίζεται έτσι σε όλα τα συμμετέχοντα πρόσωπα απόλυτη προστασία της προσωπικής και οικογενειακής τους ζωής και, το κυριότερο, ένα σίγουρο, χωρίς αμφισβητήσεις και δυσάρεστες καταστάσεις, οικογενειακό περιβάλλον για το παιδί (άρθρο 1460 ΑΚ).
Δικαστική άδεια
Η συζήτηση στο δικαστήριο για τη χορήγηση της άδειας μπορεί να διεξαχθεί κεκλεισμένων των θυρών.
Η δικαστική αυτή άδεια δημιουργεί τεκμήριο μητρότητας για τη γυναίκα που τη ζήτησε, και η οποία επιθυμεί την απόκτηση του παιδιού, αποκλείοντας κάθε δυνατότητα διεκδίκησής του από την κυοφόρο (άρθρο 1464 ΑΚ).
(Μοναδική εξαίρεση υπάρχει, όταν, παρά την απαγόρευση του νόμου, χρησιμοποιηθεί ωάριο της ίδιας της κυοφόρου και αυτή είναι βιολογική μητέρα του παιδιού, οπότε και μπορεί να ασκήσει αγωγή αναγνώρισης της μητρότητας).
Ήδη έχουν εκδοθεί από τα ελληνικά δικαστήρια δικαστικές αποφάσεις που παρέχουν άδεια για την εφαρμογή της διαδικασίας της παρένθετης μητρότητας (4823/2003 ΜονΠρωτΑθ., 678/2755/671/2003 ΜονΠρωτΗρ. κτλ.).
Εγγραφή στο Ληξιαρχείο
Ιδιαίτερη σημασία έχει και το γεγονός ότι, με τις νέες ρυθμίσεις, ως μητέρα του παιδιού που γεννιέται με τη μέθοδο της παρένθετης μητρότητας εγγράφεται στα μητρώα του ληξιαρχείου η γυναίκα που έλαβε τη δικαστική άδεια για την απόκτησή του (και όχι εκείνη που το κυοφόρησε), και ως πατέρας, εάν υπάρχει, ο σύζυγος ή ο σύντροφός της, εφόσον ο τελευταίος είχε συναινέσει με συμβολαιογραφικό έγγραφο (άρθρο 7§1 Ν.3089/2002) .
2. ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ ΤΕΧΝΗΤΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ
? Προϋποθέσεις
Η νομοθεσία προβλέπει ότι μια γυναίκα μπορεί ακόμη και μετά το θάνατο του συζύγου ή μόνιμου συντρόφου της να αποκτήσει τέκνο που θα έχει τον αποθανόντα ως πατέρα. Αυτό είναι δυνατόν να γίνει με δύο τρόπους:
1. Με τεχνητή γονιμοποίηση (ομόλογη σπερματέγχυση ή in vitro εξωσωματική γονιμοποίηση), όπου θα χρησιμοποιηθεί το κρυοσυντηρημένο σπέρμα του νεκρού συζύγου ή συντρόφου ή
2. Με εμφύτευση στο σώμα της γυναίκας κρυοσυντηρημένου ωαρίου που είχε γονιμοποιηθεί από σπέρμα του νεκρού συζύγου ή συντρόφου.
Η μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση (όποια από τις παραπάνω μεθόδους κι αν εφαρμοστεί) επιτρέπεται με δικαστική άδεια, η οποία παρέχεται μόνο αν συντρέχουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
α) Ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος της γυναίκας να έπασχε από ασθένεια που συνδέεται με πιθανό κίνδυνο στειρότητας ή να υπήρχε κίνδυνος θανάτου του (π.χ. καρκίνος ή συμμετοχή σε πολεμικές επιχειρήσεις) και
β) Ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος να είχε συναινέσει με συμβολαιογραφικό έγγραφο και στη μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση.
Η διαδικασία αυτή διενεργείται μετά την πάροδο έξι μηνών, ώστε να αποφευχθεί η λήψη μιας τέτοιας σοβαρής απόφασης από τη γυναίκα υπό το κράτος ψυχικής διαταραχής λόγω του θανάτου του συζύγου ή συντρόφου της.
Επίσης δεν θα πρέπει να έχουν περάσει δύο χρόνια από το γεγονός του θανάτου, ώστε να μη μένουν σε εκκρεμότητα τα κληρονομικά ζητήματα (άρθρο 1457 ΑΚ).
Πατρότητα
Εφόσον τηρηθεί η ως άνω προβλεπόμενη από τον Αστικό Κώδικα διαδικασία, το παιδί που θα γεννηθεί ύστερα από μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση,θα είναι τέκνο του νεκρού συζύγου ή συντρόφου της μητέρας (άρθρα 1465 §2 και 1475 §2 ΑΚ).
Κληρονομική διαδοχή
Το παιδί που γεννήθηκε ύστερα από μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση , εφόσον θεμελιώνεται η πατρότητα, καθίσταται κληρονόμος του πατέρα του, και μάλιστα αναδρομικά από τη στιγμή του θανάτου εκείνου (άρθρο 1711 ΑΚ).
3. Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ»
Βασικός άξονας του νόμου 3089/2002 είναι η προστασία του συμφέροντος του παιδιού σε συνδυασμό με τη θεμελίωση της αρχής της «κοινωνικοσυναισθηματικής συγγένειας». Αυτό σημαίνει ότι λόγω της προόδου της επιστήμης και της δυνατότητας συμμετοχής στη διαδικασία της αναπαραγωγής περισσοτέρων προσώπων, προβάδισμα πλέον δίνεται όχι στη βιολογική συγγένεια, αλλά στη συγγένεια εκείνη που θεμελιώνεται με τη βούληση των μερών και συνδέει το παιδί με τους κοινωνικοσυναισθηματικούς του γονείς.
Ο νόμος 3089/2002, σύγχρονος, πρωτοποριακός και ανταποκρινόμενος στις σημερινές ηθικοκοινωνικές αντιλήψεις διευκολύνει και προάγει ένα ατομικό δικαίωμα του ανθρώπου: αυτό της απόκτησης φυσικών απογόνων και δημιουργίας οικογένειας.
Έρση Νταχρή
Δικηγόρος-Υπ. Δρ. Συνταγματικού Δικαίου
