ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΗΤΕΡΑ
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΗΤΕΡΑ
Των ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ Δ. ΚΑΤΟΠΗ* ΣΤΑΜΑΤΗ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ** GILES PALMER***
Η θεραπευτική επιλογή της ανάδοχης μήτρας οδηγεί αναγκαστικά σε διάκριση της λέξης μητέρα σε τρεις διαφορετικές έννοιες: τη γενετική μητέρα (εκείνη που δωρίζει το ωάριο), τη φυσική μητέρα (εκείνη που κυοφορεί και γεννά) και την κοινωνική μητέρα (εκείνη που μεγαλώνει το παιδί).
Στη βιβλιογραφία είναι καταγεγραμμένα πολλά περιστατικά υποκατάστατης μητρότητας και η διεθνής εμπειρία είναι καλή. Τα αποτελέσματα είναι ανάλογα με εκείνα της κλασικής εξωσωματικής, με ποσοστά κύησης ανάλογα με την ηλικία της γενετικής μητέρας από 25%-50%. Τα παιδιά που προκύπτουν από τέτοιες θεραπείες έχουν μελετηθεί σε μεγάλες σειρές και δεν φαίνεται να αντιμετωπίζουν ούτε μεγαλύτερη συχνότητα συγγενών ανωμαλιών ούτε αυξημένα προβλήματα διαταραχών της νευροκινητικής ανάπτυξης. Τα ζητήματα που προκύπτουν σε σχέση με την παρένθετη μήτρα λοιπόν δεν είναι τόσο τεχνικά (καθώς πρόκειται ουσιαστικά για μια τυπική προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης, με διαφορετικό τον τελικό αποδέκτη των εμβρύων), όσο νομικά και δεοντολογικά.
Η προβληματική που αναπτύσσεται είναι πολυεπίπεδη:
Η παρένθετη μητέρα -όπως η ίδια η λέξη καταδεικνύει- αποτελεί μια παρένθεση ανάμεσα στα δύο μέλη του ζευγαριού. Είναι δυνατό να λειτουργήσει ως στοιχείο διάσπασης του θεσμού του γάμου. Η συζυγική και γονεϊκή σχέση μπορεί να παραμείνει εύθραυστη για πολύ περισσότερο από τη διάρκεια της θεραπείας και της κύησης.
Για την ίδια τη «φέρουσα» μητέρα, η εγκυμοσύνη εξ ορισμού δημιουργεί ένα σύνδεσμο με το κύημα που είναι δύσκολο να ραγεί από οποιοδήποτε συμβόλαιο ή δικαστική απόφαση. Οι ψυχολογικές και φυσικές επιπτώσεις στην υγεία της δεν έχουν μελετηθεί αρκετά ή ίσως και να παραγνωρίζονται. Το δέλεαρ μιας οικονομικής δοσοληψίας ελλοχεύει παρά την ρητή νομική απαγόρευση. Η έκπτωση της αλτρουιστικής προσφοράς στο επίπεδο της οικονομικής επιχείρησης είναι μια δυσάρεστη εκδοχή, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάτι ανάλογο με το παραεμπόριο οργάνων για μεταμόσχευση -εύκολο πεδίο εκμετάλλευσης των φτωχών, μεταναστών και προσφύγων.
Η αναδοχή κυοφορίας για καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους, από την άλλη, όπως καταγράφεται στη διεθνή εμπειρία, συμβαίνει συνήθως από την αδερφή ή και τη μητέρα της υπογόνιμης γυναίκας. Οι ενδο-οικογενειακές σχέσεις που προκύπτουν είναι πολύπλοκες και ευαίσθητες.
Περισσότερο από όλα βέβαια, εκείνο που επιβάλλεται να προστατεύεται είναι η ευημερία του ίδιου του παιδιού που πρόκειται να γεννηθεί από παρένθετη μητέρα. Στη Βρετανία απαγορεύεται με νόμο (HFE Act, 1990) η παροχή θεραπείας γονιμότητας σε οποιοδήποτε πρόσωπο, αν προηγουμένως δεν έχει ληφθεί υπ' όψιν το καλό του παιδιού που θα προκύψει καθώς και οποιουδήποτε άλλου παιδιού που μπορεί να επηρεαστεί από την θεραπεία αυτή (π.χ. παιδί από προηγούμενη σχέση). Πλήττεται άραγε η ευημερία ενός παιδιού στο οποίο δεν προσφέρεται το δικαίωμα της επιλογής, όταν αποχωρίζεται το «υποκατάστατο» πρόσωπο στου οποίου το ενδομήτριο περιβάλλον ανέπτυξε επί εννέα μήνες το γενετικό κληροδότημα των «βιολογικών» του γονέων; Λαμβάνεται υπ' όψιν το καλό αυτού του παιδιού, όταν υπάρχει το ενδεχόμενο να μεγαλώσει χωρίς μητέρα, εάν αυτή πάσχει από σοβαρή καρδιοπάθεια ή καρκίνο;
Σε κανένα από τα παραπάνω ερωτήματα δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Είχαμε τη χαρά να διενεργήσουμε εμβρυομεταφορά κατεψυγμένων εμβρύων σε παρένθετη μήτρα, πρόσφατα, βάσει δικαστικής άδειας που εκδόθηκε για αυτό τον σκοπό. Εχουμε τα ίδια ή ίσως και περισσότερα ερωτηματικά τώρα από όταν ξεκινήσαμε τη θεραπεία των δυο γυναικών. Η ψυχολογική υποστήριξη από ειδικευμένο σε θέματα γονιμότητας κλινικό ψυχολόγο είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και θα πρέπει να παρέχεται άμεσα από όλα τα οργανωμένα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Η επιστήμη και η τεχνολογία εξελίσσονται ραγδαία για να μπορούν η νομοθεσία και οι κοινωνικοί μηχανισμοί να την ακολουθήσουν (χαρακτηριστικό παράδειγμα η κλωνοποίηση). Τα αντανακλαστικά των φορέων του ήθους και του πολιτισμού μιας ελεύθερης κοινωνίας, πολλές φορές, είναι επιβραδυμένα. Χρειάζεται επαγρύπνηση τόσο από τους επιστήμονες όσο και από τους κοινωνικούς φορείς και την οργανωμένη Πολιτεία, ώστε οι κατακτήσεις στο πεδίο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής να περιφρουρούνται με σεβασμό στις αξίες της ανθρώπινης ζωής και της οικογένειας.
Το δικαίωμα να γίνεται κανείς γονιός είναι ενστικτώδες και βαθιά ριζωμένο στην ανθρώπινη φύση. Το ερώτημα που παραμένει είναι αν θα πρέπει να υπερισχύει κάθε άλλου δικαιώματος και έναντι ποιου τιμήματος.
*Μαιευτήρας-γυναικολόγος, **Μαιευτήρας- γυναικολόγος, ***Εμβρυολόγος (Μονάδα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης Μαιευτηρίου «ΜΗΤΕΡΑ»)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 16/10/2004
