***ερώτηση αναγνώστη!***
ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Πολλές απόψεις που εκφράστηκαν αρχικά σχετικά με την διαδικασία IVF βασίστηκαν στην παρεμβολή της στις φυσικές διεργασίες της ζωής και την πεποίθηση της ότι αυτό θα είχε επιπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δομή. Οι αρχές των κύριων θρησκειών (Ιουδαϊσμός, Ινδουισμός, Βουδισμός και κάποια θρησκευτικά κινήματα του Χριστιανισμού) δέχονται την πρακτική της IVF στα πλαίσια του γάμου ενώ συνολικά εκφράζουν αντιρρήσεις στη συμμετοχή τρίτων, όπως απαιτεί η δωρεά γαμετών και η παρένθετη μητέρα. Εντούτοις η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία δεν δέχεται την πρακτική της IVF στηριζόμενη στο γεγονός ότι
1) δεν λαμβάνει υπόψη την ιερότητα της κάθε ανθρώπινης ζωής και 2) διαχωρίζει την τεκνοποίηση από τη σεξουαλική επαφή.
Γιατί μιλάμε πραγματικά;
Στην διαδικασία της IVF το ωάριο γονιμοποιείται στο εργαστήριο και παραμένει εκεί μόνο για μερικές ημέρες. Το έμβρυο σε αυτή τη φάση είναι μια μικροσκοπική σφαίρα κυττάρων και δεν έχει κανένα χαρακτηριστικό γνώρισμα που να του προσδίδει την ανθρώπινη μορφή.
Ένα πρόβλημα που προκύπτει κατά την συζήτηση των θεμάτων της IVF στην Ελλάδα αφορά την διατύπωση του ανθρώπινου όντος που θα έρθει στον κόσμο. Στην αγγλική γλώσσα παραδοσιακά υπάρχουν δύο λέξεις * που περιγράφουν αυτό το στάδιο ανάπτυξης 1) The embryo ( το έμβρυο από τη σύλληψη μέχρι 8 εβδομάδων) και 2) The fetus.
Στα ελληνικά, μόνο η λέξη έμβρυο υπάρχει και μπορεί να οδηγήσει σε παρερμηνεία. Είναι περισσότερο αποδεκτό για πολλούς να χρησιμοποιείται η λέξη "γονιμοποίημενο ωάριο" για το χρόνο που βρισκόμαστε στο εργαστήριο.
* Αν και σήμερα ο όρος προ-έμβρυο ή προ-εμφύτευτικο έμβρυο στην αγγλική γλώσσα δεν είναι ασυνήθιστος.
Συνήθως περισσότερα από ένα έμβρυα προκύπτουν και οι ερωτήσεις που ανακύπτουν αφορούν συνήθως την μοίρα των πλεοναζόντων εμβρύων. Μπορούν είτε να καταψυχθούν για τις μελλοντικές προσπάθειες του ζευγαριού είτε να απορριφθούν είτε να χρησιμοποιηθούν για ερευνητικούς σκοπούς.
Η επιθυμία ενός ζεύγους να αποκτήσει ένα παιδί με την διαδικασία της in vitro γονιμοποίησης περιπλέκεται περισσότερο από τις αυξανόμενες επιλογές που προσφέρονται όπως οι δότες ωαρίων ή σπέρματος, η δωρεά εμβρύων σε τρίτο άτομο και η παρένθετη μητέρα.
Η μελλοντική χρησιμοποίηση των κατεψυχθέντων γαμετών ή εμβρύων μετά το θάνατο ή το διαζύγιο των συντρόφων δημιουργεί ένα μείζον θέμα.
Σε κάθε χώρα η νομοθεσία σχετικά με τις τεχνικές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δεν είναι σε θέση να προλαμβάνει τις αλλαγές που γίνονται σε αυτό τον χώρο και συχνά τροποποιείται λαμβάνοντας υπόψη τις απρόβλεπτες απαιτήσεις και τα προβλήματα που προκύπτουν σε κλινικές σε όλο τον κόσμο.
Η ηθική υπόσταση του εμβρύου
Υπάρχουν πιθανώς τρεις απόψεις -
1) Το γονιμοποίημενο ωάριο δεν έχει καμία ηθική υπόσταση- μια μάζα κυττάρων δεν διαφέρει από οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο ιστό.
2) Το γονιμοποίημενο ωάριο αποκτά την ανθρώπινη υπόσταση ως αποτέλεσμα της γονιμοποίησης του από τα σπερματοζωάρια και έτσι μπορεί να προκύψει μια νέα ύπαρξη.
3) Το γονιμοποίημενο ωάριο είναι μία μελλοντική ανθρώπινη ύπαρξη -μια νέα υπόσταση(ένας συμβιβασμός που γίνεται αποδεκτός από τους περισσότερους επιστήμονες, παθολόγους και ηθικολόγους).
Αυτή η νέα υπόσταση πρέπει να αντιμετωπιστεί με αξιοπρέπεια και να γίνει σεβαστή.
Το πότε αρχίζει η ανθρώπινη ζωή δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί, εάν μπορεί ποτέ να αποσαφηνιστεί, αλλά οι περισσότερες ηθικές επιτροπές συμφωνούν ότι ένα έμβρυο μέχρι 14 ημέρες μετά από τη γονιμοποίηση του ωαρίου (η χρονική στιγμή χρόνος που αναπτύσσεται το αρχέγονο νευρικό σύστημα (primitive streak) είναι ανίκανο να αισθανθεί τον πόνο και την ευχαρίστηση και επομένως δεν έχει καμία ηθική υπόσταση. Βάσει αυτού πολλοί δέχονται ότι το έμβρυο πριν από αυτήν την περίοδο μπορεί να καταψυχθεί , να απορριφθεί ή να χρησιμοποιηθεί για ερευνητικούς σκοπούς.
Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Η προσπάθεια για την αξιολόγηση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αποτελεί σημαντικό σημείο στην διαπραγμάτευση του θέματος.
Η εμφάνιση της Εξωσωματική Γονιμοποίση (ΕΓ) περιόρισε την ευρεία εφαρμογή της ετερόλογης τεχνητής σπερματέγχυσης που για χρόνια αποτελούσε την μοναδική μέθοδο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Όμως, η ΕΓ δημιούργησε σοβαρά προβλήματα με την εργαστηριακή δημιουργία υπεράριθμων εμβρύων.
Τα ηθικά προβλήματα που εμφανίστηκαν ήταν σοβαρότερα από όσα αρχικά πρέσβευε ότι θα έλυνε. Ο χειρισμός και η δημιουργία της ανθρώπινης ζωής στο εργαστήριο αποτελεί το κυριότερο ηθικό πρόβλημα στην ΕΓ.
Γενικά η ΕΓ δημιουργεί λιγότερα προβλήματα όταν :
-Χρησιμοποιείται μόνο το αναπαραγωγικό υλικό των συζύγων
-Γονιμοποιούνται τόσα ωάρια όσα μεταφέρονται στη μήτρα της συζύγου
(Δεν γονιμοποιούνται υπεράριθμα έμβρυα για μελλοντική χρήση, που για να διατηρηθούν, καταψύχονται)
-Τα έμβρυα δεν μεταφέρονται σε άλλη γυναίκα για κυοφορία
-Μεταφέρονται τόσα ωάρια-έμβρυα, όσα προβλέπεται ή είναι δυνατόν να κυοφορηθούν από την σύζυγο
Παρακάτω αναφέρονται οι μέθοδοι και οι συνδυασμοί τους, που εμφανίζουν ανυπέρβλητα ηθικά προβλήματα. Τα σημαντικότερα είναι α) η ετερόλογη ΕΓ ανεξάρτητα αν συμμετέχει ο ένας από τους δυο συζύγους με δικό του αναπαραγωγικό υλικό, αποτελεί μη αποδεκτή μέθοδο διότι διασπά την συζυγική ενότητα και αγάπη. β) η κυοφορία εμβρύων από την σύζυγο και η τεκνοποίηση παιδιών τα οποία δεν έχουν καμιά γενετική σχέση με την ίδια ή τον σύζυγό της, δεν μπορεί να προκρίνεται ως ενδεδειγμένη πρακτική. γ) η χορήγηση ορμονών για την πρόκληση ωορρηξίας, η γονιμοποίηση όλων των λαμβανομένων εμβρύων και η κατάψυξη μερικών από αυτών για επόμενη προσπάθεια συνιστά αμφίβολη ηθική πράξη, διότι κατάληξη των εμβρύων, συνήθως, αποτελεί η καταστροφή τους μετά από μακρά περίοδο κατάψυξης. δ) η εφαρμογή μεθόδων ΕΓ εκτός γάμου σε μοναχικές γυναίκες ή ομοφυλόφιλα ζευγάρια. ε) η χρήση ΕΓ στη κλωνοποίηση σε πειράματα επί των εμβρύων και προγράμματα ευγονικής θεωρείται ηθικά απαράδεκτη και καταδικάζεται απερίφραστα
Η προβολή ορθόδοξης πρότασης για την εξ’αρχής αποδοχή της ατεκνίας ως θείου θελήματος, της υιοθεσίας ορφανών τέκνων, όπως και της κλιμακούμενης προοπτικής της ποιμαντικής αντιμετώπισης του θέματος, καλύπτει όλο το φάσμα των επιλογών και ταυτόχρονα καταδεικνύει το ήθος των συζύγων, των ιατρών και όσων εμπλέκονται ή διαχειρίζονται εργαστηριακά την ανθρώπινη αναπαραγωγή.
Η ορθόδοξη θεολογική σκέψη δεν αποκρούει εντελώς την υποβοήθηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, αφού δέχεται την ομόλογη "τεχνητή γονιμοποίηση".
Κατά την ποιμαντική αντιμετώπιση των προβλημάτων της στειρότητας, οι διαφορές που υπάρχουν στην εφαρμογή των μεθόδων δεν μπορεί να μη ληφθούν υπ’όψιν.
Η ομόλογη ή η ετερόλογη γονιμοποίηση δεν αντιμετωπίζονται ποιμαντικά με τον ίδιο τρόπο, καθώς η διαφορά στην εφαρμογή τους επηρεάζει την τήρηση των απαραίτητων προϋποθέσεων, όπως είναι ο σεβασμός των συζύγων και η ιερότητα της ανθρώπινης ζωής.
Επιπλέον, τα έμβρυα που δημιουργούνται in vitro είναι αναγκαίο να απολαμβάνουν τα δικαιώματα του ανθρώπινου προσώπου. Η άποψη που προβάλλεται σύμφωνα με την ορθόδοξη χριστιανική ηθική είναι :
• η αποδοχή από τους συζύγους της στειρότητας και ατεκνίας τους, ως θείου θελήματος στα πλαίσια του γάμου, που αποσκοπεί σε πνευματικότερους προσανατολισμούς του ζεύγους και κοινωνική προσφορά, αποτελεί την ενδεδειγμένη στάση, όταν αυτή αντιμετωπίζεται, βέβαια, αγόγγυστα
• η υιοθεσία ορφανών, απόρων και εγκαταλελειμμένων τέκνων είναι μια λύση που προβάλλεται σε μια εποχή κατά την οποία τα ορφανά και εγκαταλελειμμένα παιδιά πλεονάζουν.
Η προσήλωση για την εφαρμογή της ομόλογης αναπαραγωγής καταδεικνύει τον σεβασμό στο θεσμό και στην ιερότητα του γάμου.
Αντίθετα, η εύκολη επιλογή χρήσης δανεικού αναπαραγωγικού υλικού, με σκοπό μόνο την τεκνογονία, παραμερίζει την ηθική αξία των προσώπων των συζύγων και έμμεσα η σχέση της βάλλεται ηθικά. Η ορθόδοξη στάση και πρόταση σχετικά με την ετερόλογη ΕΓ είναι η εξής και τονίζεται η διάσπαση της κοινωνίας των προσώπων των συζύγων όταν χρησιμοποιείται σπέρμα ή ωάριο δότη στη διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής καθώς και η εμπλοκή δανεικής μητέρας με την προσφορά της δανεικής μήτρας της για κυοφορία με ή χωρίς οικονομικά ανταλλάγματα, περιπλέκει την κατάσταση και σαφώς δημιουργεί ανήθικες πρακτικές στη δημιουργία και γέννηση του παιδιού.
Τα 5 «ΟΧΙ» του Χριστόδουλου για την ΕΓ
Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος σε μια ομιλία του ζητά την απόσυρση του νομοσχεδίου για την ΕΓ γιατί :
1. δεν είναι δυνατόν να αποδεχτεί η Εκκλησία να γεννιούνται παιδιά που δεν ξέρουν ποια είναι η μητέρα τους ή ο πατέρας τους
2. δεν θα δεχθεί η Εκκλησία να μπορούν να παντρευτούν αδέρφια χωρίς να το γνωρίζουν
3. δε θα δεχθεί η Εκκλησία να γεννιούνται παιδιά από ομοφυλόφιλους δήθεν γονείς, κάτι που σε κανένα κράτος της Ευρώπης δεν έχει επιτραπεί
4. δε θα δεχθεί η Εκκλησία να μετατραπεί το έμβρυο σε «γεννητικό υλικό» και να επιτρέπονται πάνω του κάθε είδους πειραματισμοί
5. δε θα δεχθεί η Εκκλησία να γεννιέται παιδί από κατεψυγμένο σπέρμα του πεθαμένου πατέρα. Στη περίπτωση αυτή λογαριάζεται μόνο ο εγωιστικός συναισθηματισμός των γονέων και όχι το έμβρυο, το οποίο όταν γεννηθεί θα μεγαλώσει ορφανό.
ΧΑΡΟΥΛΑ ΖΕΡΒΟΥ
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΟΥΣΙΔΟΥ
ΠΗΓΕΣ
WWW.BIOETHICS.GR
Θ. ΤΣΑΤΣΗΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 20/09/02, ΑΡΘΡΟ ΑΠΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ WWW.ENET.GR. ΦΑΝΑΡΑΣ, "ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ – ΗΘΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟ ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟΝ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2000
Β.Γ
Α.Χ. ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΣ,"ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ - ΣΤΕΙΡΩΣΗ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ", ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π.Χ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, ΑΘΗΝΑ 2002
