Άρθρα

ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ

Αρχέγονα βλαστικά κύτταρα- Προέλευση και ιατρική εφαρμογή

		1η ημέρα: το γονιμοποιημένο ωάριο
		2η ημέρα: έμβρυο 4 κυττάρων
Λίγο πριν την εμφύτευση το έμβρυο σχηματίζει μία δομή η οποία αποτελείται από ένα εξωτερικό στρώμα κυττάρων (το οποίο θα σχηματίσει τον πλακούντα) και από μια εσωτερική μάζα κυττάρων που θα σχηματίσουν το ίδιο το έμβρυο		5η/6η ημέρα: βλαστοκύστη
Τα κύτταρα από την εσωτερική μάζα της βλαστοκύστης απομονόνονται......και κάτω από ειδικές συνθήκες έχουν την δυνατότητα να διαφοροποιηθούν σε άλλα είδη κυττάρων.
		κυτταρικοί τύποι στους οποίους δύνανται να μετατραπούν τα αρχέγονα εμβρυονικά κύτταρα.
	σκελετικός μυς,νευρώνας,ερ. αιμοσφαίρια

Tα περισσότερα κύτταρα ενός οργανισμού, π.χ. τα κύτταρα της καρδιάς, επιτελούν μια συγκεκριμένη λειτουργία μέσα στον ιστό στον οποίο βρίσκονται. Αντιθέτως, τα Βλαστικά Κύτταρα παραμέμουν ‘ανειδίκευτα’ μέχρι να δεχτούν το κατάλληλο σήμα από το περιβάλλον τους που θα τα κάνει να διαφοροποιηθούν προς κάποιο είδος κυττάρου με εξειδικευμένη ιστική λειτουργία. Επίσης, τα Βλαστικά Κύτταρα χαρακτηρίζονται αφενός μεν από την ιδιότητα της αυτο-ανανέωσης (δηλ. διαιρούμενα ξαναδίνουν τον εαυτό τους), αφετέρου δε από την ικανότητα να διαφοροποιούνται σε κύτταρα με διαφορετικές εξειδικευμένες ιστικές λειτουργίες (δηλ. διαιρούμενα να δίνουν, εκτός από τον εαυτό τους και νευρικά, μυϊκά, ηπατικά κ.α. κύτταρα).

Υπάρχουν τρείς κατηγορίες Βλαστικών Κυττάρων, ανάλογα με το στάδιο της ανάπτυξης του οργανισμού από το οποίο τα απομονώνουμε. Έτσι τα διακρίνουμε σε δύο βασικές κατηγορίες, δηλαδή σε αυτά που υπάρχουν στο εμβρϋικό στάδιο ανάπτυξης και σε αυτά που βρίσκονται στο σώμα ενήλικου οργανισμού. Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσονται τα Εμβρυϊκά και τα Εμβρυϊκά Γαμετικά Βλαστικά Κύτταρα, ενώ στη δεύτερη τα Ενήλικα Βλαστικά Κύτταρα. Τα Εμβρυϊκά Βλαστικά Κύτταρα προέρχονται από την βλαστοκύστη, τα Εμβρυϊκά Γαμετικά Βλαστικά Κύτταρα αποτελούν τους πρόγονους των γαμετών (ωάριο/σπερματοζωάριο) και τέλος τα Ενήλικα Βλαστικά Κύτταρα ενυπάρχουν σε διάφορους ιστούς στους ενήλικες οργανισμούς. Η βασική διαφορά μεταξύ των α)Εμβρυϊκών Βλαστικών Κυττάρων και των Εμβρυϊκών Γαμετικών Βλαστικών Κυττάρων και β)των Ενήλικων Βλαστικών Κυττάρων, έγκειται στο γεγονός ότι τα πρώτα έχουν τη δυνατότητα να διαφοροποιούνται προς όλους τους ιστούς ενός οργανισμού, γι’ αυτό και ονομάζονται ολοδύναμα. Αντιθέτως, τα Ενήλικα Βλαστικά Κύτταρα δεν χαρακτηρίζονται από ολοδυναμικότητα, δηλαδή μπορούν να διαφοροποιούνται προς ένα περιορισμένο εύρος κυττάρων και κατ’ επέκταση ιστών. Ανεξάρτητα από την πηγή προέλευσής τους πάντως, τα Βλαστικά Κύτταρα μπορούν να διατηρηθούν στο εργαστήριο για μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς να χρειάζεται να επαναλάβουμε τις διαδικασίες απομόνωσής τους.

Όλα τα είδη Βλαστικών Κυττάρων, αφού απομονωθούν με τις κατάλληλες μεθόδους στο εργαστήριο, στη συνέχεια καλλιεργούνται κάτω από ειδικές τροφικές συνθήκες καθώς και συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας κλπ. Το θεμελιώδες ερώτημα που τίθεται στη συνέχεια αφορά την κατανόηση των μηχανισμών που κάνουν ένα Βλαστικό Κύτταρο να διαφοροποιείται προς κάποιο άλλο εξειδικευμένο, με άλλα λόγια τι κάνει ένα Βλαστικό Κύτταρο να γίνει π.χ. νευρικό και όχι μυϊκό. Σε αυτό το βασικό ερώτημα καθώς και σε άλλα που σχετίζονται πιο άμεσα με τις κλινικές εφαρμογές των Βλαστικών Κυττάρων, καλούνται οι επιστήμονες σήμερα να δώσουν απαντήσεις, ώστε μελλοντικά να είναι δυνατή η ιατρική εφαρμογή τους.

Οι βασικές ιατρικές εφαρμογές των Βλαστικών Κυττάρων είναι οι εξής:

Αναγεννητική Ιατρική
Τα Βλαστικά Κύτταρα πιστεύεται ότι μελλοντικά θα μπορούν να αντικαταστήσουν τα ‘νοσούντα’ κύτταρα και ιστούς σε πολλές περιπτώσεις ασθενειών, όπως αυτή του Πάρκινσον, στον διαβήτη, σε χρόνιες καρδιοπάθειες, νεφρική ανεπάρκεια, ρευματοαρθρίτιδα, έμφραγμα, παθήσεις του ήπατος, καρκίνος καθώς και νευρολογικές ασθένειες, όπως η σκλήρηνση κατά πλάκας, Αλτσχάιμερ, ακόμα και κακώσεις της σπονδυλικής στήλης (παραπληγίες). Αν και για κάποιες από αυτές τις ασθένειες η μεταμόσχευση οργάνων δίνει λύση, παρ’ ολ’ αυτά η διαθεσιμότητά κατάλληλων οργάνων παραμένει περιορισμένη, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η κάλυψη των αναγκών.

Γονιδιακή Θεραπεία
Τα Βλαστικά Κύτταρα θα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και ως ‘φορείς’ θεραπευτικών γονιδίων σε ιστούς. Για παράδειγμα, θα είναι δυνατόν στην περίπτωση ενός καρκίνου να μεταφέρονται στους ασθενείς ειδικά κύτταρα που θα στοχεύουν και θα θεραπεύουν τα καρκινικά, είτε καταστρέφοντάς τα είτε τροποποιώντάς τα καταλλήλως ώστε να γίνουν και πάλι ‘φυσιολογικά’.

Αναπτυξική Βιολογία και Νεογνικές Ασθένειες
Η έρευνα τέλος που διεξάγεται στα Εμβρυϊκά Βλαστικά Κύτταρα θα μας δώσει την δυνατότητα να κατανοήσουμε τους πολύπλοκους εκείνους μηχανισμούς που κάνουν ένα γονιμοποιημένο ωάριο να εξελίσσεται στον πλήρη οργανισμό, αποτελούμενο από τα δισεκατομμύρια εξειδικευμένων κυττάρων που τον καθιστούν λειτουργικό και βιώσιμο. Η γνώση αυτή φυσικά δεν έχει εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα, τουναντίον υπόσχεται να βοηθήσει στην κατανόηση των λαθών που συμβαίνουν στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του οργανισμού (όταν ακόμη το έμβρυο σχηματίζεται μέσα στην μήτρα), όπως γίνεται με κάποια είδη καρκίνου καθώς και άλλες γενετικές ανωμαλίες με τις οποίες έρχονται στη ζωή πολλοί από τους συνανθρώπους μας. Έτσι, η μελέτη και κατανόηση των διαδικασιών αυτών, και δη των λαθών που επισυμβαίνουν κατά την διάρκειά τους, θα μας δώσει την δυνατότητα στο μέλλον να
επιχειρήσουμε να επέμβουμε προκειμένου αυτά τα λάθη να διορθωθούν.

Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι τα Εμβρυϊκά Βλαστικά Κύτταρα ανθρώπου απομονώνονται από το στάδιο της βλαστοκύστης (5η ημέρα μετά την γονιμοποίηση) κατά κύριο λόγο από έμβρυα που έχουν δημιουργηθεί από διαδικασίες Τεχνητής Γονιμοποίησης, και τα οποία το ζευγάρι δεν επιθυμεί να χρησιμοποιήσει προκειμένου να επιτευχθεί εγκυμοσύνη. Για το λόγο αυτό θα πρέπει το ζευγάρι προηγουμένως να έχει δώσει την ενυπόγραφη συγκετάθεσή του ύστερα από ενημέρωση στους εμπλεκόμενους ερευνητές. Η ερευνητική βέβαια ομάδα θα πρέπει να δρά σύμφωνα με τους νόμους που διέπουν το πεδίο, ώστε σε καμία περίπτωση να μην πραγματοποιούνται πειράματα τα οποία βρίσκονται σε αντίθεση με τα ήθη του κράτους, δηλαδή της κοινωνίας στην οποία ζει και εργάζεται.

Στην Ελλάδα επιτρέπεται η έρευνα με Εμβρϋικά Βλαστικά Κύτταρα ανθρώπου με κάποιους φυσικά περιορισμόυς. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το θέμα καθώς και για άλλους τομείς για τους οποίους γνωμοδοτεί η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής, αποτανθείτε στο www.bioethics.gr

Προσοχή: οι προαναφερθείσες Ιατρικές Εφαρμογές των Βλαστικών Κυττάρων δεν αφορούν το άμεσο μέλλον. Πρέπει να γίνει ευρέως κατανοητό ότι απαιτείται αρκετή ακόμη έρευνα προκειμένου να μπορούμε να μιλάμε σοβαρά για κλινική χρήση των Βλαστικών Κυττάρων. Μερικά από τα βασικά προβλήματα στα οποία πρέπει προηγουμένως να δωθούν απαντήσεις είναι: 1) η συμβατότητα των κυττάρων/ιστών που θα μεταφέρονται με τους ιστούς των ασθενών και 2) η μεταφορά ‘ομοιογενών’ πληθυσμών κυττάρων, θα πρέπει δηλαδή να μπορούμε να μεταφέρουμε στους ασθενείς τα επιθυμητά κύτταρα και μόνο, χωρίς προσμίξεις με άλλους τύπους κυττάρων.

Δρ. Ισαβέλλα Σπυροπούλου
ΜΗΤΕΡΑ IVF